«Ο Ουκρανός Πικάσο» Ολεξάντρ Μπογκομάζοφ
Ο ουκρανικός νεωτερισμός χαρακτηρίζεται από μια επανεξέταση πολλών σφαιρών της ζωής: ιστορικά γεγονότα, γεωπολιτική θέση, επιστροφή στη δομή της εθνικής κουλτούρας των ονομάτων των εξεχόντων εξαιρετικών προσωπικοτήτων, οι οποίες, σε διάφορα χρόνια, ήταν δυσφημισμένες και ξεχασμένες.
Ένα από αυτά τα ονόματα είναι ο Ολεξάντρ Μπογκομάζοφ (Oleksandr Bogomazov). Όπως πολλοί άλλοι εξέχοντες Ουκρανοί, τον ονόμαζαν σταθερά «Ρώσο καλλιτέχνη», διαγράφοντας τη γνώση και τη μνήμη για αυτόν, κυρίως μεταξύ των Ουκρανών. Αλλά ας αντιπαρατεθούμε σε αυτό.
Ο μεγάλος Ουκρανός γραφίστας, ζωγράφος, καθηγητής, θεωρητικός τέχνης, Ολεξάντρ Μπογκομάζοφ (1880-1930) γεννήθηκε στις 7 Απρίλιου του 1880 στο Γιάμπολ (επαρχία του Χάρκοβο) στην οικογένεια ενός λογιστή. Ζούσε και δούλευε στο Κίεβο.
Απέκτησε σχεδόν όλη την εκπαίδευσή του στην Ουκρανία και έζησε όλη του τη ζωή στην πατρίδα του, με την οποία ήταν ιδιαίτερα βαθιά συνδεδεμένος. Στην πραγματεία του «Η Τέχνη και τα στοιχεία» (1914), εξέτασε την αλληλεπίδραση και το ρόλο του αντικειμένου, καλλιτέχνη, πίνακα και θεατή μέσα στο έργο τέχνης και την αλληλεπίδραση των δομικών στοιχείων του πίνακα στην αντίληψη του θεατή: των σημείων, των γραμμών, των βασικών γεωμετρικών σχημάτων, των χρωμάτων, των ρυθμών κλπ. Επίσης, τεκμηρίωσε θεωρητικά την αναζήτηση καλλιτεχνικής πρωτοπορίας. Χωρίζει την τέχνη της Ουκρανίας από την τέχνη της Ρωσίας με τη φύση του φωτός και τη «δυναμική του τοπίου». Συγκεκριμένα σημείωσε ότι στο βορρά «η τρισδιάστατη μορφή είναι σαν σε μια ημι-χειμερία νάρκη [...], όταν εδώ [στην Ουκρανία] κάτω από τον έντονο ήλιο μας, ο δυναμισμός [τρισδιάστατων περιγραμμάτων] είναι εντελώς φανερός...» κλπ.
Το ίδιο έτος, 1914, μαζί με την Ολεξάντρα Έξτερ (Oleksandra Exter) διοργάνωσε στο Κίεβο την καλλιτεχνική ένωση «Κύκλος», μια κοινότητα από τους εκπροσώπους του κυβισμού και τις φουτουριστικής κατεύθυνσης.
Μεταξύ των ετών 1922-1930, ο καλλιτέχνης ήταν καθηγητής στο Ινστιτούτο Τέχνης του Κιέβου (σημερινή Εθνική Ακαδημία Καλών Τεχνών και Αρχιτεκτονικής).
Τη διδακτική του εμπειρία χρησιμοποιεί ο Ολεξάντρ Μπογκομάζοφ για να γράψει μια ειδική παιδαγωγική επέκταση της πραγματείας του το 1928, όπου σημείωσε: «Να νιώθεις, σημαίνει όχι μόνο να βλέπεις, αλλά και να αισθάνεσαι. Αυτή είναι η διαφορά ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φωτογραφικής μηχανή, η οποία επίσης βλέπει, αλλά δεν αισθάνεται».
Ο καλλιτέχνης πέθανε στο Κίεβο από φυματίωση. Σχεδόν αμέσως μετά το θάνατό του, ο Ολεξάντρ Μπογκομάζοφ εξαλείφθηκε από την ιστορία της σοβιετικής τέχνης. Ξεκίνησαν 33 χρόνια απαγόρευσης και λήθης.
Μόνο κατά τη διάρκεια της «απόψυξης» του Χρουστσιόφ, το όνομά του και η δημιουργική του κληρονομιά ανακαλύφθηκαν εκ νέου από μια ομάδα νεαρών ιστορικών τέχνης του Κιέβου. Το 1966 πραγματοποιήθηκε έκθεση στο Κίεβο. Αλλά στη συνέχεια πάλι, χρόνια της λήθης ...
Μόνο μετά την ανεξαρτησία της Ουκρανίας, οι Ουκρανοί ερευνητές (Eduard Dimshits, Dmytro Gorbachov, Olena Koshuba) ανακάλυψαν τη δημιουργικότητα του Μπογκομάζοφ. Η κόρη του καλλιτέχνη κατέγραψε τις αναμνήσεις της για τον πατέρα της, τον δημιουργό πολλών έργων ζωγραφικής, τα οποία εκτίθενται σε μουσεία και ιδιωτικές συλλογές στο Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη, τη Βενετία, τη Ζυρίχη, Τόκιο, το Σαν Φρανσίσκο, το Ζάγκρεμπ και σε άλλες πόλεις. Και το όνομά του ήταν στο ίδιο επίπεδο με κορυφαίους ευρωπαίους καλλιτέχνες, στη διασταύρωση δύο δημοφιλών προορισμών: του γαλλικού κυβισμού (P. Picasso, G. Braque, J. Gris και άλλοι), και του ιταλικού φουτουρισμού (F.T. Marinetti , U. Boccioni, C. Carrà, G. Severini, κ.α.).
Αξίζει την προσοχή το βιβλίο της Olena Kashuba-Volvach «Ο Ολεξάντρ Μπογκομάζοφ: Αυτοπροσωπογραφία», έκδοση του 2012. Πρόκειται για ένα μικρό άλμπουμ με 15 έγχρωμες αναπαραστάσεις και σχεδόν 30 ασπρόμαυρες φωτογραφίες (οι περισσότερες από αυτές τις φωτογραφίες δημοσιοποιήθηκαν για πρώτη φορά) και κείμενο γεμάτο λεπτομερείς βιογραφικές πληροφορίες για τον καλλιτέχνη.
Άννα Μανιάτη
