Είναι η ΕΕ υπεύθυνη για την κρίση στην Ουκρανία;
Πολλοί από αυτούς που ζητούν το Brexit, κατηγορούν την ΕΕ για αδέξιες κινήσεις στην Ουκρανία και για το ότι ξεκίνησε μια αλυσιδωτή αντίδραση που οδήγησε στον αιματηρό υβριδικό πόλεμο.
Κατηγορούν τους ηγέτες της ΕΕ για αυτοκρατορική εμβέλεια της ΕΕ στην προσπάθειά της να σύρει την Ουκρανία σε μια συμφωνία σύνδεσης. Ως εκ τούτου ο Boris Johnson διακήρυξε στις 9 Μαΐου: "εάν θέλετε ένα παράδειγμα της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ και τις αξιώσεις της ΕΕ να εφαρμόζει μια αμυντική πολιτική, που έχει προκαλέσει πραγματικά προβλήματα, τότε κοιτάξτε τι έγινε στα αλήθεια στην Ουκρανία".
Στους Ρώσους ποτέ δεν άρεσε η "ανατολική εταιρική σχέση" της ΕΕ –που ξεκίνησε το 2008 και σχεδιάστηκε για να ενισχύσει τις σχέσεις μεταξύ Βρυξελλών και Αρμενίας, Αζερμπαϊτζάν, Λευκορωσίας, Γεωργίας, Μολδαβίας και Ουκρανίας. Θεώρησαν αυτή την εταιρική σχέση, μαζί με τις συμφωνίες σύνδεσης και τις εμπορικές συμφωνίες που συνεπάγονται, ως ένα σχήμα για την υπονόμευση της κυριαρχίας τους στην Ανατολική Ευρώπη. Υπήρχε κάποια αλήθεια σε αυτό, αλλά η ΕΕ δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για την παράνομη και βίαιη απάντηση της Ρωσίας στις εξελίξεις στην Ουκρανία.
Εντός της Ουκρανίας, υπήρξε μια πολιτική συναίνεση –που επεκτάθηκε σε πολιτικούς που κλίνουν προς τη Ρωσία όπως ο Viktor Yanukovych, πρόεδρος από το 2010 μέχρι το 2014- για την διαπραγμάτευση τόσο της συμφωνίας σύνδεσης όσο και μιας εμπορικής συμφωνίας με την ΕΕ. Και η ίδια η Ρωσία ήταν σχετικά χαλαρή για αυτές τις διαπραγματεύσεις, κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Dmitri Medvedev. Στις τακτικές συνόδου κορυφής ΕΕ-Ρωσίας, η Κομισιόν προσπάθησε να συζητήσει τις συμφωνίες για την Ουκρανία και τις επιπτώσεις αυτών για την Ρωσία, αλλά η ρωσική πλευρά δεν ενδιαφερόταν.
Αυτό άλλαξε όταν ο Puti επέστρεψε στη ρωσική προεδρία το 2012, για τρίτη θητεία. Σχεδίαζε να μετατρέψει την τελωνειακή ένωση που συνέδεε την Λευκορωσία, το Καζακστάν και την Ρωσία, σε μια πολύ μεγαλύτερη "Ευρασιατκή Οικονομική Ένωση" (EEU), για την οποία ήλπιζε ότι θα γινόταν ένα στρατηγικό αντίβαρο στην ΕΕ. Χρειαζόταν την Ουκρανία για να δώσει στο εγχείρημα βαρύτητα και αξιοπιστία. Την άνοιξη του 2013 ο Putin έμαθε ότι εάν η Ουκρανία εφάρμοζε την εμπορική συμφωνία με την ΕΕ –η οποία θα σήμαινε χαμηλότερα τιμολόγια- δεν θα μπορούσε να ενταχθεί στην EEU, η οποία θα είχε υψηλούς κοινούς εξωτερικούς δασμούς.
Έτσι ο Putin άρχισε να μπλοκάρει τις ουκρανικές εξαγωγές στη Ρωσία και απείλησε με ολέθριες οικονομικές συνέπειες εάν ο Yanukovych υπέγραφε την συμφωνία. Το Νοέμβριο του 2013 ο Yanukovych υπέκυψε στις ρωσικές πιέσεις –προς έκπληξη των θεσμών της ΕΕ, των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων και της κυβέρνησης Obama. Αλλά τότε ήρθε η σειρά των προέδρων της Ρωσίας και της Ουκρανίας να αιφνιδιαστούν: η κατάρρευση της συμφωνίας της ΕΕ οδήγησε σε μια λαϊκή εξέγερση στο Κίεβο, σε βίαιες συγκρούσεις και, τον Φεβρουάριο του 2014, την φυγή του YAnukovych.
Ίσως ο Putin φοβήθηκε ότι η νέα, φιλό-δυτική κυβέρνηση της Ουκρανίας θα επιδίωκε να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ. Όποιος και αν ήταν ο λόγος, ο στρατός του κατέλαβε την ουκρανική χερσόνησο της Κριμαίας την οποία η Ρωσία στη συνέχεια προσάρτησε. Μέχρι τον Απρίλιο, αντάρτες ταγμένοι εναντίον του Κιέβου, υποστηριζόμενοι από τις ρωσικές ειδικές δυνάμεις, καταλάμβαναν πόλεις στην περιοχή Ντομπάς στην Ανατολική Ουκρανία.
Οι δυτικές κυβερνήσεις για άλλη μία φορά απέτυχαν να σκεφτούν ότι ο Putin θα προχωρούσε σε τόσο θρασείς και παράνομες ενέργειες. Αλλά αν και η ΕΕ δεν θα πρέπει να φέρει ευθύνη για τις συγκρούσεις που ακολούθησαν, είναι θεμιτό να ρωτήσει εάν οι Βρυξέλλες θα έπρεπε να σκεφτούν περισσότερο για το πώς θα απαντούσε η Ρωσία στα σχέδιά της με την Ουκρανία. Δεν θα είχε βοηθήσει μια πιο οξυδερκής ανάλυση την ΕΕ να καταλάβει ότι η Ρωσία θύμωνε όλο και περισσότερο;
Ίσως, αλλά έπρεπε να λάβει υπόψη της δύο πράγματα. Πρώτον, η πολιτική της ΕΕ για την Ρωσία οδηγείται κυρίως από τις βασικές εθνικές πρωτεύουσες, όπως το Βερολίνο, το Παρίσι και το Λονδίνο. Δουλειά των θεσμικών οργάνων των Βρυξελλών είναι σε μεγάλο βαθμό να εφαρμόζει την γραμμή που θέτουν οι κυβερνήσεις. Και ήταν οι κυβερνήσεις –και οι ΗΠΑ- οι οποίες υποστήριξαν την ανατολική εταιρική σχέση με απέτυχαν να προβλέψουν πώς θα απαντούσε η Ρωσία.
Δεύτερον, μια σημαντική αρχή ήταν σε κίνδυνο. Εάν η ΕΕ, μετά από την βελτιωμένη και "οξυδερκή ανάλυση", είχε στα αλήθεια πει στο Κίεβο: "δεν χρειάζεται να προκαλέσουμε τον Putin, και ούτε θα πρέπει και εσείς, επομένως θα καταργήσουμε τις συμφωνίες που θα είχαν ενισχύσει την οικονομική σας εξέλιξη, με την αύξηση του εμπορίου;". Για πολλούς Βρετανούς ευρωσκεπτικιστές, και για τους "ρεαλιστές" που ακολουθούν τη σχολή διπλωματίας Kissinger, η απάντηση στο ερώτημα είναι ναι. Οι ρεαλιστές πιστεύουν, όπως και η Ρωσία και η Κίνα, ότι οι μεγάλες χώρες έχουν το δικαίωμα να καθιερώνουν σφαίρες επιρροής στις γειτονιές τους. Αλλά αυτή η κοσμοθεωρία είναι ασύμβατη με την αρχή, της αυτοδιάθεσης, όπως υποστηρίζεται από τις περισσότερες κυβερνήσεις της ΕΕ. Εάν αποδέχεται κάποιος αυτή την αρχή, πρέπει να επιτρέψει σε ένα κυρίαρχο κράτος όπως η Ουκρανία, να επιλέξει το δικό της προσανατολισμό της εξωτερικής πολιτικής.
Σε κάθε περίπτωση, από την ημέρα που ξεκίνησαν οι συγκρούσεις στο Ντονμπας, η ΕΕ έχει κάνει μια πολύ καλή δουλειά για να βοηθήσει στην σταθεροποίηση της κατάστασης. Προσπάθησε να κρατήσει "ζωντανή" την Ουκρανία οικονομία, με μια οικονομική βοήθεια 4 δισ. ευρώ δεσμευμένων ή σε εκταμιεύσεις από την αρχή του 2014. Έχει παράσχει ανθρωπιστική βοήθεια για τα θύματα της σύγκρουσης, συμπεριλαμβανομένων των εκτοπισμένων. Και έχει δώσει τεχνική βοήθεια για να βοηθήσει με τις μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένης της καταπολέμησης της διαφθοράς.
Επιπλέον –παρά την γκρίνια από ορισμένα κράτη-μέλη- έχει διατηρήσει την πίεση στην Ρωσία μέσω των κυρώσεων, που έχουν στερήσει την πρόσβαση στο κεφάλαιο, από μεγάλες κρατικές ρωσικές επιχειρήσεις. Χωρίς αυτές τις κυρώσεις, και την πιθανότητα ότι θα μπορούσαν να ενισχυθούν, η Ρωσία θα μπορούσε κάλλιστα να μπει στον πειρασμό να καταλάβει περισσότερα ουκρανικά εδάφη. Στα χειρότερα της, η ΕΕ έχει κατά καιρούς φανεί αφελής στη διάρκεια της ουκρανικής κρίσης. Αλλά συνολικά οι επιδόσεις της ήταν αξιοσέβαστες.
Charles Grant
Πηγή: Capital
