Ο ποταμός Δνείπερος είναι ο κεντρικός τόπος εθνογένεσης των Ουκρανών
Από τα παλιά χρόνια μας δόθηκε η γη μας. Ακόμη και όταν στη Γη δεν υπήρχαν άλλοι άνθρωποι, ζούσαν οι παππούδες μας, οι παππούδες μας και προπαππούδες μας ζούσαν εδώ, στην όχθη των μεγάλων ποταμών Δνείπερου και Δνείστερου. Μέγας είναι ο Πάτερ μας, Δνείπερο-Σλαβούτα - ευρύς και υδατογεμάτος, παρέχει τα ψάρια στους ανθρώπους μας. Ήταν περιτριγυρισμένος από μεγάλα λιβάδια με πανέμορφα φυτά και αρχαία δάση με γιγάντια δέντρα, οι κορυφές των οποίων σχεδόν έφταναν τον ουρανό.
Στα δέντρα αυτά τα μαγικά πουλιά φρόντιζαν τους νεοσσούς τους. Στα πυκνά δάση μας τρέχανε λιοντάρια και αρκούδες, ελέφαντες και μαμούθ και πολλά άλλα υπέροχα ζώα. Και υπήρχαν τόσα πολλά από αυτά που ήταν αδύνατο να τα μετρήσεις. Και εγκαταστάθηκαν οι άνθρωποι μας σε όλη τη γη μας από τον Δνείπερο ως το Δνείστερο και από τον Δούναβη έως τον Ντον.
Ο Δνείπερος (αρχ.-σλάβικα. Dъnѣprъ, αρχαία ελληνικά Βορυσθένης, λευκορωσικά. Дняпро, ρωσικά Днепр, Κριμαιο-ταταρικά. Özü, λατινικά Danapris, ποιητική ονομασία Σλαβούτιτς) είναι ο τρίτος σε μήκος και λεκανών απορροής ποταμός στην Ευρώπη μετά το Βόλγα και το Δούναβη, είναι η μεγαλύτερη κοίτη στην Ουκρανία. Το μήκος του Δνείπερου σε φυσική κατάσταση, ανερχόταν σε 2.285 χιλιόμετρα, ενώ σήμερα (μετά την κατασκευή των τεχνιτών λιμνών σε πολλά σημεία της κοίτης) είναι 2.201 χιλιόμερα, από τα οποία 981 χιλιόμετρα στην Ουκρανία. Η λεκάνη απορροής έχει έκταση 504.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, συμπεριλαμβανομένων 291.4 km² στην Ουκρανία.
Ο Δνείπερος είναι ένας ποταμός με αργή και ήρεμη ροή. Έχει μια περίπλοκη κοίτη, σχηματίζει παραπόταμους, πορόγκ*, νησιά, ρηχές εκτάσεις. Το πλάτος της κοιλάδας του ποταμού είναι 18 χιλιόμετρα, το πλάτος των τόπων που βρέχονται είναι 12 χιλιόμετρα, το εμβαδόν εκβολής 350 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Η τροφοδότηση του υδάτινου ρεύματος είναι μικτή: χιόνια, βροχές και υπόγεια ύδατα. Περίπου το 80% της ετήσιας απορροής του Δνείπερου σχηματίζεται στο πάνω μέρος της λεκάνης, όπου πέφτει πολλή βροχή και η εξάτμιση είναι μικρή. Οι συνθήκες των υδάτων του ποταμού προσδιορίζονται με σαφώς καθορισμένες ανοιξιάτικες πλημμύρες, περιοδικά χαμηλή ροή με περιοδικές πλημμύρες το καλοκαίρι, το φθινόπωρο με τακτική αύξηση της στάθμης του νερού και το χειμώνα με χαμηλή ροή.
Η πρώτη εγχώρια πληροφόρηση για τον Δνείπερο υπάρχει στα χρονικά του Ρως του Κιέβου «Πρώτο Χρονικό» και σε ένα μεγάλο ποιητικό έργο «Αφήγηση της εκστρατείας του Ίγκορ». Η ιστορία της Ουκρανίας-Ρως συνδέεται με τον Δνείπερο. Η λεκάνη απορροής του είναι ο κεντρικός τόπος της εθνογένεσης και της εθνικοποίησης των Ουκρανών. Το Κίεβο είναι η πρωτεύουσα της Ουκρανίας, που χάρη στο Δνείπερο βρίσκεται στη διασταύρωση των εμπορικών οδών μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Βορράς και Νότου. Ο Δνείπερος συνδέεται στενά με την ιστορία των Ανατολικών Σλάβων που εγκαταστάθηκαν κατά μήκος του ποταμού και των παραποτάμων του – Πρίπιατ, Δεσνά, Ρως και άλλες. Τότε τα ποτάμια ήταν οι κύριοι δρόμοι οι οποίοι συνέδεαν τα απομακρυσμένα εδάφη και προωθούσαν την ενοποίηση των φυλών σε ένα κράτος, το Ρως του Κιέβου. Ο μεσαίος χώρος της λεκάνης του Δνείπερου με εστία το Κίεβο, ήταν ένα αρχαίο πολιτιστικό κέντρο, γύρω από το οποίο οι Ανατολικοί Σλάβοι ενώθηκαν στις αρχές του 8ου-9ου αιώνα.
Στις όχθες του ποταμού Δνείπερου και των παραποτάμων του απλώθηκε ο πολιτισμός των Ρως του Κιέβου - η λογοτεχνία, η αρχιτεκτονική, η τέχνη - υπήρχαν μεγάλες πόλεις, οι οποίες με τη σειρά τους έγιναν κέντρα της ανθρώπινης εγκατάστασης και της οικονομικής ανάπτυξης.
Τις παλαιότερες γραπτές πληροφορίες για τον Δνείπερο άφησε ο Έλληνας ιστορικός και γεωγράφος, Ηρόδοτος στο τέταρτο βιβλίο της ιστορίας του, που ονομάζεται "Μελπομένη". Ο Ηρόδοτος επισκέφτηκε τις ελληνικές αποικίες στις όχθες των εκβολών του Δνείπερου το 450 π.Χ., καθώς ταξίδεψε τον ποταμό μέχρι τα πορόγκ*. Η περιγραφή του Δνείπερου πάνω από τα πορόγκ* έγινε από τον ιστορικό σύμφωνα με τις αφηγήσεις των εμπόρων που ταξίδεψαν τον ποταμό σε εμπορικές δουλειές τους. Από τότε, πολλοί ιστορικοί και συγγραφείς έχουν γράψει για το μεγάλο σλαβικό ποταμό – και της αρχαιότητας και του μεσαίωνα. Η πρώτη εγχώρια πληροφόρηση για το Δνείπερο αναφέρθηκε στα χρονικά του Ρως του Κιέβου στο «Πρώτο Χρονικό» και στο μεγάλο ποιητικό έργο «Αφήγηση της εκστρατείας του Ίγκορ».
Το όνομα του ποταμού Δνείπερου συναντάται για πρώτη φορά στα λογοτεχνικά μνημεία του πρώτου μισού του 4ου αιώνα μ.Χ. Προέρχεται από το αρχαίο Ανατολικό Ιρανικό «Μεγάλο Ποτάμι». Πριν από αυτό το ποτάμι είχε το αρχαίο ελληνικό όνομα Βορυσθένης, που σημαίνει "εκείνο που ρέει από το βορρά". Οι Ουκρανοί πρόγονοι, αρχαίοι ανατολικοί Σλάβοι τον ονόμασαν Σλαβούτιτς, «ο υιός της δόξας», η ονομασία εξακολουθεί να χρησιμοποιείται περιστασιακά ως συνώνυμο, κυρίως ως ποιητικό όνομα. Οι Ρωμαίοι ονόμασαν τον ποταμό Danapris, οι Τούρκοι Uzu ή Uza. Μερικοί μελετητές τείνουν να πιστεύουν ότι ο αρχαίος Δνείπερος ονομάστηκε Sindhu, Sind, Ind, δεδομένου ότι στα χαμηλότερα σημεία του ποταμού υπήρχε η Σίντικα, ή αλλιώς Σίντικη Σκυθία.
Μεσαίωνας
Ο Δνείπερος ενώνει το Ρως του Κίεβου με άλλα κράτη και λαούς. Ο ποταμός ήταν ένα αρχαίος εμπορικός δρόμος τον οποίον στο χρονικό Λαυρέντιιβσκιϊ [ΣτΜ:. Лавре́нтіївський літо́пис - χειρόγραφο σε περγαμηνή που περιέχει αντίγραφο των ημερολογίων του έτους 1305. Συντάχθηκε το 1377 από μια ομάδα άγνωστων γραφέων της Μονής σπηλαίων του Νίζνι Νόβγκοροντ με επικεφαλή το μοναχό Λαυρέντιϊ, σύμφωνα με το μοναστηριακό κατάλογο αρχών του 14ου αιώνα...] ονομάζεται «μεγάλος δρόμος από τους Βάραγγες στους Έλληνες». Ο Βαραγκιανός δρόμος συνέδεσε τη Μαύρη και τη Βαλτική Θάλασσα και οδηγούσε στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.
Στην αρχαιότητα ο κάτω Δνείπερος και η βόρεια ακτή της Μαύρης Θάλασσας ήταν σημαντικοί δρόμοι του εμπορίου - υπήρξαν αποικίες των Φοινίκων, των Ελλήνων, και αργότερα στο Μεσαίωνα των Βενετών και Γενοβέζων. Επίσης, οι περιοχές αυτές κατά την αρχαιότητα ήταν το πεδίο για την καταπολέμηση των ασιατικών ορδών: Χαζάροι, Πετσενέγοι, Κούμαν-Κιπτσάκ, Μογγόλοι. Η ενίσχυση των νομάδων, από τη μία πλευρά και η αποδυνάμωση του Κιέβου, από την άλλη, ήταν ο λόγος που η διαδρομή του Δνείπερου γίνεται όλο και λιγότερο διαθέσιμη και στο τέλος του 12ου αιώνα τη θέση της είχε πάρει ο δρόμος του Δνείστερου με την πρωτεύουσα του πριγκιπάτου της Γαλικίας, την πόλη Γάλιτς.
Η κατάκτηση της Ουκρανίας από τους Τατάρους τελικά κατέστρεψε τη σημασία του δρόμου του Δνείπερου και των πόλεων πάνω του. Αναγεννήθηκε μόνο το 16ο αιώνα. Στο Δνείπερο ιδρύθηκε το πεδίο άσκησης ελευθερίας, το Σιτς των Κοζάκων, από εκεί οι γρήγορες βάρκες των Κοζάκων, οι «Τσάϊκες» (Γλάροι), διεξήγαγαν εκστρατείες προς τις τουρκικές ακτές. Μέσω των υδάτων του Δνείπερου, κατέβαιναν στη Μαύρη Θάλασσα και έκαναν επιθέσεις στα φρούρια του εχθρού. Το Σιτς άλλαξε επανειλημμένα τη τοποθεσία του, αλλά παρέμεινε στη περιοχή του υγροτόπου του Δνείπερου, όπου οι βάλτοι και τα έλη τους προστάτευαν από τους Τατάρους και τις τουρκικές γαλέρες.
Πρώιμη σύγχρονη εποχή
Για τον Μπογκντάν Χμελνίτσκιϊ, ο Δνείπερος έγινε ο κύριος ποταμός του κράτους των Κοζάκων. Τη εποχή των «ερειπίων», όταν το κράτος του Χμελνίτσκιϊ χώρισε την Ουκρανία στην αριστερή και τη δεξιά όχθη με ξεχωριστά Γκέτμαν, ο πόλεμος μεταξύ των υποψηφίων, που προσπάθησαν να ενώσουν τη χώρα, που συνοδευόταν από περάσματα του Δνείπερου (εκστρατείες του Τετέρια, Μπριούχοβέτσκιϊ και Δοροσένκο το 1660). Στη συνέχεια ο Δνείπερος σε μια μακρά λωρίδα από το Λόγιεω έως το Κρεμεντσούγκ (εκτός απ’ τα προάστια του Κίεβου) έγινε η παραμεθόρια περιοχή ενδιαφέροντος της Μόσχας και της Πολωνίας μέχρι το 1793.
Στα πλαίσια της Πολωνο-Λιθουανικής Κοινοπολιτείας, επικοινωνιακή σημασία είχε το πάνω μέρος του ποταμού και οι δεξιοί παραπόταμοι, συμπεριλαμβανομένου του Πρίπιατ και Δεσνά: μετέφεραν τα αγαθά τους προς τα δυτικά και βορειοδυτικά, στην Βιστούλα, Νέμαν και τη Βαλτική Θάλασσα.
Το 18ο αιώνα, στην Ευρώπη είχε δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στην ναυτιλία. Ο Δνείπερος με τα κανάλια του συνδέθηκε με τα άλλα συστήματα των ποταμών: μεταξύ 1765-1768 με τη λεκάνη του Νέμαν μέσω του καναλιού του Ογίνσκι, το 1775 ολοκληρώθηκε η κατασκευή του βασιλικού καναλιού, που συνδέει τον Δνείπερο από τον Βιστούλα (μέσω Μουχαβέτς, τον παραπόταμο Μπουγκ και με τον παραπόταμο του ποταμιού Πρίπιατ, Πίνα). Και τα δύο κανάλια κατασκευάστηκαν με ιδιωτική πρωτοβουλία, για να καταστεί δυνατή η μεταφορά της ξυλείας και να υπάρχει υδάτινη συγκοινωνία από την Πολίσσια προς τα λιμάνια της Βαλτικής - Κλαϊπέδα και Γκντανσκ. Και στη Λευκορωσία το 1797 κατασκευάστηκε το κανάλι Μπελορούσκιϊ που συνδέει τον Δνείπερο και τον Νταουγκάβα.
Ο Δνείπερος αναφέρεται και περιγράφεται σε μυθιστορήματα, ποίηση και πεζογραφία, τραγούδια, εκατοντάδες ιστορικές έρευνες σε διάφορες γλώσσες διαφορετικές χρονικές στιγμές. Υπάρχει ο Δνείπερος και σε λαϊκές μπαλάντες: «Τότε οι Κοζάκοι τους φρόντισαν καλά, στον Δνείπερο-Σλαβούτα υποκλινόταν χαμηλά» («Μπαλάντα για τον Σαμόϊλο Κίσκα»). Ο ποταμός αναφέρεται σε αρχαίες αφηγήσεις, τραγούδια. Υπάρχει στη λογοτεχνία κατά την εποχή του κράτους των Κοζάκων («Ποιήματα για λυπηρό τάφο του Σαγαϊδάτσνιϊ», στο δράμα «Έλεος του Θεού», στα χρονικά των Κοζάκων). Η Ουκρανική αναγέννηση του 19ου αιώνα φέρνει επίσης θέμα του Δνείπερου στη λογοτεχνία και την τέχνη. Η εικόνα του ποταμού παρουσιάζεται σε όλα τα σχετικά έργα του Ταράς Σεβτσένκο, μεταξύ άλλων και ως σύμβολο της ιστορικής μοίρας του ουκρανικού λαού. Στη «Διαθήκη» του Σεβτσένκο και την ταφή του ποιητή στην όχθη του ποταμού εντοπίζεται σε μεγάλο βαθμό και η σημερινή ζωντανή παράδοση λατρείας του ποταμού ως ουκρανικού εθνικού ιερού. Στο θέμα Δνείπερου-Σλαβούτα αναφέρονται επίσης οι Μαξίμ Ρίλσκιϊ, Γρηγόριϊ Τσουπρίνκα, Βασίλ Σιμονένκο, Παβλό Τιτσίνα, Βολοντιμίρ Σοσούρα («Δεν έσπασε ακόμη ο πάγος στο Δνείπερο» και άλλοι), Μικόλα Βινγρανόβσκιϊ ( «Γεια σου, Δνείπερε μου» «Πες μου Δνείπερε» «Νύχτα του Ιβάν Μπογχούν,» κλπ.) και πολλοί άλλοι συγγραφείς. Η θέα των τοπίων του Δνείπερου είναι δημοφιλής και για τους καλλιτέχνες, σε διαφορετικές εποχές και διαφορετικές χώρες.
Ημέρα του Δνείπερου
Τον Νοέμβριο του 2003, το δημοτικό συμβούλιο αποφάσισε να επεκτείνει τον κατάλογο των εκδηλώσεων στην πόλη και καθιέρωσε την Ημέρα του Δνείπερου «προκειμένου να ενημερώσει τους ανθρώπους σχετικά με τα προβλήματα της σύγχρονης οικολογικής κατάστασης του ποταμού, να διατήρησει της φυσική ισορροπία στη λεκάνη και την πολιτιστική κληρονομιά ως το θεμέλιο της εθνικής κουλτούρας, να φροντίσει για την περαιτέρω ανάπτυξη των παραδοσιακών πολιτισμών και των εθνικών ομάδων". Η Ημέρα του Δνείπερου γιορτάζεται στο Κίεβο το πρώτο Σάββατο του Ιουλίου και συνδέεται με τις Πράσινες Γιορτές.
Μετάφραση: Κίρα Βερεσάγκινα
Επιμέλεια: Γεράσιμος Μανιάτης
Πηγή: spadok
