Το κράτος των Κοζάκων (το Σιτς της Ζαπορίζια )

Οι πρώτες πληροφορίες για τους Ουκρανούς Κοζάκους χρονολογούνται από τα τέλη του 13ου αιώνα. Οι λόγοι της εμφάνισής τους ήταν ως εξής:

* ύπαρξη μεγάλου διαθέσιμου ουδέτερου εδάφους (ονομαζόταν Πόλε – «πεδίο»)
* έλλειψη σαφώς καθορισμένων συνόρων μεταξύ των εδαφών των πριγκιπάτων του Ρους και της Ορδής. Ακόμη και στις αρχές του 16ου αιώνα, ο Χαν της Κριμαίας έγραφε στον Μεγάλου Δούκα της Λιθουανίας: «Αυτή η γη δεν είναι δική μου και δεν είναι δική σας, αλλά μόνο του Θεού», επειδή αυτή η «ουδέτερη ζώνη» είχε καταληφθεί και από τους Ρούσιν (τους «πολίτες» του Ρους του Κιέβου) και από τους Τατάρους.
* ανάγκη προστασίας των συνόρων

Η προέλευση της λέξης «κοζάκος» έχει διαφορετικές εκδοχές. Έτσι ονόμαζαν και τους «φύλακες» και τους «κλέφτες» και τους «ελεύθερους ανθρώπους».

Το 1492, για πρώτη φορά στα ιστορικά χρονικά αναφέρονται οι χριστιανοί κοζάκοι. Αυτοί κατοικούσαν στις ορεινές παρυφές, οι οποίες δεν ανήκαν σε καμία χώρα. Σε αντίθεση με τους Τατάρους, αυτοί οι άνθρωποι ασχολούνταν κυρίως με τη γεωργία. Αυτό οδήγησε στη δημιουργία μιας ξεχωριστής κοινωνικής ομάδας. Ο όρος «Κοζάκος» συμπληρώθηκε με μια άλλη έννοια: «ο άνθρωπος που δεν υποτάσσεται σε κανέναν».

Έτσι, η εμφάνιση των Κοζάκων οφείλεται στη γειτνίαση δύο εθνικών ομάδων, των Ρους και των Τατάρων. Οι άνθρωποι στην ουδέτερη ζώνη αντέγραφαν ρούχα, γλώσσα, έθιμα. Εξ ου και οι λόγοι για την εμφάνιση των τουρκικών στοιχείων στη ζωή των Κοζάκων: παντελόνια, κόμπζα (μουσικό όργανο που μοιάζει και με το μπουζούκι) και άλλα.

Η ενσωμάτωση στην κοινότητα συνέβαλε στην ανάγκη επιβίωσης σε συνθήκες συνεχούς κινδύνου. Πρώτα απ` όλα πρόκειται για τον αγώνα εναντίον των επιθέσεων των Τατάρων. Τα πογκρόμ των εχθρών ήταν τόσο καταστροφικά, ώστε οι αιχμάλωτοι στα σκλαβοπάζαρα της Κριμαίας και της Κωνσταντινούπολης πουλιόντουσαν σε δεκάδες ατόμων δεμένα από τον λαιμό.

Η εμφάνιση ενός χαρισματικού ηγέτη, του πρίγκιπα Ντμιτρό Βισνεβέτσκι, ήταν η ώθηση για την ενοποίηση των Κοζάκων σε μια συνεκτική ομάδα. Στην ιστορία γράφτηκε με το ψευδώνυμο Μπάιντα. Εκείνη την εποχή υπήρχαν οχυρώσεις κοντά στο Τσερνίγκιβ, στο Σέντνεβ, στο Κάνιβ και κοντά στο Κρεμετσούκ.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1550, ο Βισνεβέτσκι έχτισε μια μεγάλη οχύρωση στις προεξοχές του Δνείπερου. Βρισκόταν στο νησί Χόρτιτσα. Σύμφωνα με τις τελευταίες αρχαιολογικές έρευνες, το φρούριο ήταν πέτρινο και είναι το πρώτο Σιτς της Ζαπορίζια.

Η προέλευση του Σιτς της Ζαπορίζια σε αυτό το μέρος εξηγείται ως φόρος τιμής στην παράδοση. Ακόμα και ο Έλληνας αυτοκράτορας Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος (905-959) αναφέρει αυτό το μέρος ως το νησί του Αγίου Γεωργίου. Εδώ, το 1224 οι πρίγκιπες του Ρους ήρθαν πριν την μάχη στον ποταμό Κάλκα.

Το όνομα «Σιτς της Ζαπορίζια» σημαίνει ότι το Σιτς ήταν πίσω από τα «πορόγκ» του Δνείπερου. Τα «πορόγκ» είναι μέρη του ποταμού με αυξημένη ταχύτητα ροής και σχετικά μεγάλη πτώση των επιπέδων νερού που δημιουργούν μικρούς καταρράκτες. Επίσης, η ετυμολογία των λέξεων προέρχεται από το «σίκτυ» («κόβω»). Αλλά όχι τα κεφάλια των εχθρών, όπως παρουσιάζεται από ορισμένους «ιστορικούς», αλλά με την έννοια του «υλοτομώ».

Επιτέλους, το Σιτς της Ζαπορίζια έγινε αντιληπτό ως σύμβολο της ενότητας των Κοζάκων, αν και η τοποθεσία του άλλαξε αρκετές φορές, όπως αναφέρεται σε διάφορες πηγές. Οι λόγοι της μετεγκατάστασης ήταν η καταστροφή των οχυρών από τους εχθρούς, στρατηγικές εκτιμήσεις, επιδημίες. Μερικές φορές, οι Κοζάκοι αναζητούσαν πιο άνετα μέρη για να μείνουν. Κατά την διάρκεια των δυόμισι αιώνων καταγράφηκαν οκτώ Σιτς.

Το καθένα από αυτούς υπήρξε ως κοζάκικη δημοκρατία, με βάση την ισότητα και την αδελφοσύνη. Μια περίφημη παροιμία λέει: «Το Σιτς είναι η μητέρα, το Μεγάλο Πόλε (πεδίο) είναι ο πατέρας, εκεί και πρέπει να πεθάνουμε».

Το κράτος των Κοζάκων στα μάτια των ηγεμόνων της Μοσχοβίας, ιδιαίτερα της Αικατερίνης Β’, ήταν πάντα πολύ ανεξάρτητο. Το πολιτικό σύστημα της Ρωσίας δεν προέβλεπε τέτοια επιλογή. Οι «ελευθερίες των Κοζάκων» ενοχλούσαν επίσης τον Πέτρο Α’, οπότε η εκκαθάριση του Σιτς της Ζαπορίζια ήταν για καιρό μια πάγια υπόθεση, χρειάστηκαν μόνο οι ευνοϊκές συνθήκες.

Μια τέτοια στιγμή ήρθε το 1775. Ο ρωσο-τουρκικός πόλεμος τερματίστηκε θριαμβευτικά για τη Ρωσική Αυτοκρατορία, άνοιξε τη διέξοδο προς τη Μαύρη Θάλασσα και η βοήθεια των Κοζάκων έγινε περιττή. Στις 16 Ιουνίου 1775 τα ρωσικά στρατεύματα κατέστρεψαν εντελώς το Σιτς. Ο οπλαρχηγός Πετρό Καλνισέφσκι μαζί με τους ηγέτες των Κοζάκων κατηγορήθηκαν για προδοσία και καταδικάστηκαν σε καταναγκαστικά έργα.

Τον Αύγουστο η Αικατερίνη Β' δημοσίευσε ένα μανιφέστο, το οποίο ανακοίνωνε επίσημα την εκκαθάριση του Σιτς της Ζαπορίζια. Οι Κοζάκοι σε αυτό απεικονίστηκαν ως «σωρός μεθύστακων και ληστών».

Στη θέση των οχυρώσεων έμεναν ερείπια και τάφοι, αλλά το Σιτς συνέχισε να ζει στη μνήμη του λαού, στα τραγούδια και στα ποιήματά του ...

Μετάφραση: Άννα Μανιάτη

Πηγή: myukraine