Ιστορία υπό τον τίτλο “απόρρητο”. Οι τελευταίες μέρες της αυτοκρατορίας από τα έγγραφα της KGB
Οι εθνικο-δημοκράτες της Ουκρανίας πήραν μια σαφή προθεσμία για την ανάπτυξη των δυνάμεών τους, προκειμένου να αποφευχθεί η εμφάνιση της «επικαιροποιημένης» ΕΣΣΔ.
Στις 20 Αύγουστου του 1991 ετοιμαζόταν η υπογραφή της νέας σύμβασης της ένωσης. Η περίοδος που απέμενε έως την ημερομηνία αυτή, ήταν γεμάτη ενεργές δράσεις για το ξεσήκωμα μαζικής διαμαρτυρίας πολιτών. Υπήρχαν δικαιολογημένοι φόβοι, ότι στην Ουκρανία, αν τα πράγματα δε γίνουν κερδοφόρα για την κυβέρνηση, θα επανέλθουν οι διαδηλώσεις του Βίλνιους.
Για την αντιμετώπιση ενδεχόμενου στρατιωτικού σεναρίου, τα εθνο-δημοκρατικά κόμματα δημιουργούν τη δική τους ασφάλεια, η οποία στο λεξιλόγιο της KGB αναφέρεται ως «παράνομη παραστρατιωτική ομάδα».
Δημαρχία και νομαρχία δημιουργούν διάφορες δημοτικές και εθελοντικές ομάδες, που λειτουργούν παράλληλα με την αστυνομία. Συζητούν ενεργά τη δημιουργία του ουκρανικού Εθνικού Στρατού. Στην έκθεση της 15ης Ιουνίου διαβάζουμε: «Η Επιτροπή Κρατικής Ασφάλειας δεν έχει δεδομένα για την παρουσία όπλων στα παραπάνω μορφώματα. Ωστόσο, με βάση το σχήμα και την κατεύθυνση της δράσης τους, σε περίπτωση επιπλοκής της κοινωνικο-πολιτικής κατάστασης στη χώρα, μπορούν εύκολα να οπλιστούν και να μετατραπούν σε μαχόμενες δυνάμεις». Κατά τη διάρκεια του καυτού καλοκαιριού του ’91, η KGB επανειλημμένα ενημέρωσε την ηγεσία του κράτους για τις παραστρατιωτικές ομάδες και τα στρατόπεδα εκπαίδευσής τους».
Η έκθεση της Κρατικής Ασφάλειας της 25ης Ιουλίου 1991 έχει πολύ εύγλωττο τίτλο: «Οι προσπάθειες για τη δημιουργία παράλληλων δομών εξουσίας». Αναφέρεται στη δημιουργία επιτροπών των πολιτών, οι οποίοι έπρεπε να αναλάβουν την εξουσία σε περίπτωση κρίσης. Επίσης, σημειώνει ότι η διάρθρωση των επιτροπών αυτών δεν είναι μόνο στη Δυτική Ουκρανία, αλλά και στην περιοχή του Τσερκάσι, της Οδησσού, του Τσερνίγιβ, του Σούμι. Έτσι, και οι δύο πλευρές της αντιπαράθεσης - το παλαιό κομμουνιστικό καθεστώς και η δημοκρατική αντιπολίτευση - στήθηκαν πολύ έντονα.
Έξω το κομμουνιστικό κόμμα !
Εκτός από το δημοψήφισμα της 17ης Μαρτίου, το οποίο ήταν για να νομιμοποιήσει την ενότητα της Σοβιετικής Ένωσης, ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ αποφάσισε να ζητήσει την ενεργή εξωτερική υποστήριξη. Απόψεις για την ανάγκη να διατηρηθεί η Ένωση εξέφρασαν δημοσίως οι πρώην εχθροί του – οι ηγέτες της Βρετανίας, της Γαλλίας και της Γερμανίας. Το τελευταίο αποφασιστικό πλήγμα κατά των «εσωτερικών εχθρών της ΕΣΣΔ» έπρεπε θα ήταν η φωνή του κύριου αντίπαλου της «αυτοκρατορίας του κακού», των Ηνωμένων Πολιτειών. Το καλοκαίρι, το βαρύ αμερικανικό «πολιτικό πυροβολικό» είχε ως στόχο την ουκρανική εξουσία.
Η έκθεση της 30ης Ιουλίου αναφέρει ότι διπλωματικοί κύκλοι των ΗΠΑ έλαβαν γνώση της επίσκεψης του Τζορτζ Μπους (του πρεσβύτερου) στο Κίεβο μετά από «προσωπική αίτηση» του Πρόεδρου της ΕΣΣΔ με το σκοπό να πιέσουν την ουκρανική ηγεσία και να την πείσουν για την υπογραφή σύμβασης ένωσης». Ο επικεφαλής της ασφάλειας της επίσκεψης του προέδρου των ΗΠΑ, σύμφωνα με την KGB, είπε: ο κύριος σκοπός της επίσκεψης στο Κίεβο ήταν «να αποτρέψει την περαιτέρω διάλυση της ΕΣΣΔ».
Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ στο Κιεβο (02-08-1991)
Αντίστοιχα, κατά τη διάρκεια της επίσκεψης δεν πραγματοποιήθηκε ούτε μία συνάντηση με την εθνική αντιπολίτευση ή άλλα μέτρα που θα μπορούσαν να θέσουν σε κίνδυνο την ιδέα της αφοσίωσης των ΗΠΑ σε μια ενιαία ΕΣΣΔ. Επιπλέον, στην ομιλία του στο Κοινοβούλιο, ο Μπους μίλησε όχι μόνο για τη δημοκρατία και την οικονομία της αγοράς, αλλά καταδίκασε την αναβίωση του εθνικισμού. Ένα μέλος της αντιπροσωπείας, ο Bill Kill δήλωσε ότι οι σχέσεις των ΗΠΑ με την Ουκρανία εξαρτώνται άμεσα από την υπογραφή της Συνθήκης Ένωσης.
Έτσι οι Ουκρανοί σαφώς κατανόησαν ότι στην προσπάθειά τους για ανεξαρτησία μπορούν να στηριχτούν μόνο στον εαυτό τους και στο Θεό. Λίγες εβδομάδες μετά την επίσκεψη του Μπους, λειτούργησε η δεύτερη επιλογή.
Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος εξασφαλίστηκε με την υποστήριξη των πιο ισχυρών ξένων συμμάχων ξαφνικά χτυπήθηκε από το εσωτερικό της χώρας. Στις 19 Αυγούστου, υπό τη συνοδεία της «Λίμνης των Κύκνων», ο σοβιετικός λαός έμαθε για τη δημιουργία της «κρατικής επιτροπής εκτάκτων καταστάσεων» (ΚΕΕΚ) και την ανάληψη της εξουσίας στη χώρα από την ίδια.
Φαίνεται ότι οι Μοσχοβίτες δεν είχαν προειδοποιήσει για την πρωτοβουλία τους τους συναδέλφους από τον Κίεβο και έτσι το γεγονός αυτό ήταν μεγάλη έκπληξη τόσο για τους Ουκρανούς κομμουνιστές όσο και για το γενικό πληθυσμό. Η KGB ανέκτησε τις αισθήσεις γρήγορα και στις 20 Αυγούστου ανέφερε ότι η KGB, το ΙΕA και ο στρατός πήραν την κατάσταση στην Ουκρανία υπό έλεγχο πριν από την πιθανή διαδήλωση δυσαρεστημένων εθνικών δυνάμεων. Ωστόσο, σε γενικές γραμμές, σύμφωνα με τους γενναίους αξιωματικούς ασφαλείας, «το περιεχόμενο των εγγράφων διαχείρισης της ΚΕΕΚ και τα μέτρα που χρησιμοποιούν οι ίδιοι έγιναν αντιληπτά σε διαφορετικά στρώματα του πληθυσμού με ουσιαστικά θετικό τρόπο. Η κατάσταση στις εργασιακές κολεκτίβες της δημοκρατίας είναι ήρεμη».
Η κατάσταση άλλαζε σε διάστημα ωρών. Στις 20 Αυγούστου το μεσημέρι αρχίζει μαζική διαδήλωση διαμαρτυρίας στη Μόσχα, η οποία τελικά σταμάτησε την απόπειρα πραξικοπήματος. Εν τω μεταξύ, η ουκρανική KGB αναφέρει: σήμερα στη χώρα υπάρχει τεταμένη πολιτική κατάσταση, ιδίως λόγω της δραστηριότητας της ουκρανικής αντιπολίτευσης, η οποία υποστήριξε τους διαδηλωτές της Μόσχας.
Στη συνέχεια, η «Ναρόντα ράντα» (το «Εθνικό Συμβούλιο», μια ομάδα της αντιπολίτευσης στο Ουκρανικό Κοινοβούλιο) ζήτησε έκτακτη συνεδρίαση του κοινοβουλίου. Την επόμενη μέρα, στις 21 Αυγούστου στη Μόσχα υπήρχε μια κρίση, και η απόπειρα της ΚΕΕΚ να καταλάβει την εξουσία απέτυχε εντελώς.
Στην Ουκρανία, εν τω μεταξύ, αρχίζουν συλλαλητήρια που απαιτούν την απόσχιση από την ΕΣΣΔ. Ως εκ τούτου, στη δήλωση της KGB στις 22 Αυγούστου ήδη διαβάζουμε ότι «ο πληθυσμός της Δημοκρατίας με μεγάλη αγωνία και ανησυχία παρακολουθεί την κατάσταση στη χώρα, καταδικάζοντας τις περιπετειώδες ενέργειες των κρατικών ανθρώπων που προσπάθησαν να κάνουν πραξικόπημα».
Την ήττα των κομμουνιστών και τον αποπροσανατολισμό τους εκμεταλλεύτηκε αμέσως η εθνική αντιπολίτευση. Στις 24 Αυγούστου του 1991,σε έκτακτη σύνοδο, η Βερχόβνα Ράντα ενέκρινε μανιφέστο που γράφτηκε από τον Levko Lukyanenko - πρώην πολιτικός κρατούμενος που καταδικάστηκε από τη σοβιετική εξουσία σε θάνατο. Το εγκεκριμένο τότε έγγραφο με τίτλο «Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας της Ουκρανίας» ήταν η αρχή μιας νέας περιόδου της ουκρανικής ιστορίας.
Αυτό συνέβη ξαφνικά και για όσους αγωνίστηκαν όλη τη ζωή τους για την ανεξαρτησία και για εκείνους που παρέμβαιναν έντονα. Παραδόξως, δεν ήταν τυχαίο - η πράξη της 24ης Αυγούστου ήταν το αποτέλεσμα όχι μόνο της δραστηριότητας του εθνικού δημοκρατικού κινήματος στα τέλη της δεκαετίας του 1980, αλλά και του μακροπρόθεσμου αγώνα πολλών γενεών της Ουκρανίας. Την 1η Δεκεμβρίου 1991, με το δημοψήφισμα οι Ουκρανοί επιβεβαίωσαν αυτή την μη τυχαία επιλογή, καθιστώντας την ως αναστρέψιμο γεγονός της ιστορίας.
Βολοντίμιρ Βιατρόβιτς,
ιστορικός και πρώην διευθυντής του Αρχείου
της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας (2008-2010)
Μετάφραση: Άννα Μανιάτη
Πηγή: 1
