Κοσμοπολίτες της γκρίζας ζώνης. Οι Έλληνες της Ουκρανίας
Οι Έλληνες είναι η τρίτη (σε ποσότητα) εθνικότητα στην περιφέρεια του Ντονέτσκ. Κάποτε είχαν δημιουργήσει τη Μαριούπολη και δεκάδες οικισμούς στην Αζοφική Θάλασσα, οι οποίοι βρίσκονται τώρα στο όριο της διαχωριστικής γραμμής.
- Ω, όχι, μην τραβάς τις φωτογραφίες! – Η Ολεξάνδρα αποσπά την προσοχή από τηλεφωνική συνομιλία. - Η ομάδα, μου έκανε αυτή την έκπληξη. Αλλά είναι τόσο μεγάλος, δεν έχω χώρο στο διαμέρισμα, που να τον κρεμάσω; Ας μείνει εδώ, και μετά θα τον δώσω στα εγγόνια.
Στον πίνακα είναι ζωγραφισμένη η Τριήρης, ένα πολεμικό πλοίο των αρχαίων Ελλήνων. Στο κατάστρωμα απεικονίζονται περίπου είκοσι άτομα, η ομάδα της Ομοσπονδίας Ελληνικών Κοινοτήτων της Ουκρανίας. Πίσω από την πρύμνη, στον ουρανό, βρίσκονται δύο σημαίες, η ουκρανική και η ελληνική. Στην πλώρη του πλοίου η Ολεξάνδρα Προτσένκο, πρόεδρος της ομοσπονδίας.
Η Ομοσπονδία των Ελλήνων εδρεύει στην οδό Γκρέτσκα (Ελληνική), στη Μαριούπολη. Μπροστά από το κτίριο βρίσκεται το μνημείο του Μητροπολίτη Ιγνατίου, ο οποίος καθοδήγησε κατά τον XVIII αιώνα τη μετανάστευση των Ελλήνων από την Κριμαία στην Αζοφική. Θεωρείται επίσης, ιδρυτής της Μαριούπολης.
- Βοηθούμε τους ανθρώπους στους οικισμούς της πρώτης γραμμής από την αρχή του πολέμου. - Η Ολεξάνδρα απαριθμεί τους διεθνούς οργανισμούς που συνεργάζονται με την ομοσπονδία. - Ναι, μπορούμε να πούμε ότι με όλα αυτά που συμβαίνουν, είναι εδώ, στη Μαριούπολη. Αλλά εξακολουθούν να υπάρχουν πολλά άλυτα προβλήματα: Η έλλειψη κατάλληλης ιατρικής φροντίδας και θέσεων εργασίας, τα προβλήματα με το νερό και τις μεταφορές. Σε γενικές γραμμές, οι υποδομές στην περιοχή της πρώτης γραμμής έχουν καταστραφεί.
Η γραμματέας προσφέρει καφέ. Στην άρνησή μου, απορεί: «Πού αλλού θα δοκιμάσετε το ελληνικό καφέ;». Συμφωνώ και επιστρέφω στη συζήτηση.
- Τώρα στο στόχαστρο βρίσκονται τα χωριά Σαρτανά, Γκρανίτνε, Τσερμαλίκ, συνολικά περίπου δέκα οικισμοί συμπαγών κατοικιών των Ελλήνων - είπε Προτσένκο. - Φυσικά, εμείς δεν διανέμουνε τη βοήθεια με εθνικό συντελεστή. Οι Έλληνες ήταν πάντοτε κοσμοπολίτες. Είμαστε πολίτες του κόσμου.
«Η πόλη της Μαρίας».
Στην Αζοφική, οι Έλληνες βρέθηκαν στο ενδιάμεσο δύο ρωσο-τουρκικών πολέμων, το 1778. Μαζί με Αρμενίους, Βλάχους και τους υπόλοιπους χριστιανούς της Κριμαίας, οι Έλληνες απελάθηκαν από τη Ρωσική Αυτοκρατορία και μεταφέρθηκαν από τη χερσόνησο στην ηπειρωτική Ουκρανία. Οι Έλληνες άφησαν τα σπίτια τους, τα καταστήματά τους, τα αμπέλια τους πίσω στην Κριμαία Οι ιστορικοί γράφουν για τις περιπτώσεις των ανοικτών αντιστάσεων στους Ρώσους. Ειδικότερα, ο ερευνητής της Κριμαίας Ολεξάνδρ Μπερτιέ-Ντελαγκάρντ, σημείωνε:
«Έβγαιναν οι χριστιανοί με πικρούς λυγμούς, έτρεχαν, κρύβονταν στα δάση και σε σπηλιές, εκτός από αυτό, αποδέχονταν το Ισλάμ, μόνο και μόνο για να παραμείνουν στην πατρίδα τους». Μεγάλο ποσοστό «μετοίκων» από την Κριμαία, εγκαταστάθηκαν στη Μαριούπολη. Βασικά από τότε η πόλη πήρε το ψευδοελληνικό όνομα, το οποίο κυριολεκτικά σημαίνει «Η πόλη της Μαρίας».
Η Βικτώρια Πομαζάν είναι συντάκτρια της εφημερίδας «Οι Έλληνες της Ουκρανίας», η οποία εκδίδεται στην Ομοσπονδία Ελληνικών Σωματείων. Στην ερώτηση πόσοι άνθρωποι εργάζονται στα γραφεία της σύνταξης, αστειεύεται:
- Εγώ είμαι όλα η ομάδα, μόνη μου δουλεύω την εφημερίδα. Πάρτε μερικά έντυπα, θα διαβάσετε πολλά για τις εθελοντικές πρωτοβουλίες και τους Έλληνες της Αζοφικής. - Η Βικτώρια δείχνει το τελευταίο έντυπο, πάνω στο οποίο δούλευε. Οι τίτλοι θυμίζουν τον πόλεμο, ο οποίος είναι δίπλα: «Βοήθεια από τους Έλληνες της Οδησσού στους κατοίκους των χωριών στην περιοχή της Αντιτρομοκρατικής Επιχείρησης», «Τα παιδιά ζητούν Ειρήνη» και ούτω καθεξής.
- Συνολικά στην Ουκρανία ευδοκιμούν 97 κοινότητες Ελλήνων. Η υποστήριξη και η βοήθειά τους προσφέρεται τόσο στους άμαχους κατοίκους των περιοχών της πρώτης γραμμής, όσο και στους στρατιώτες. Εδώ, για παράδειγμα, ένας επιχειρηματίας από την Οδησσό, Έλληνας στην καταγωγή, έδινε όλο το περασμένο έτος από χίλια γκρίβνα στα παιδιά από τη ζώνη της Αντιτρομοκρατικής Επιχείρησης, συνολικά 100.000 γκρίβνα (περίπου 3.300 ευρώ) ανά μήνα. Και πριν από την Πρωτοχρονιά, πάλι από την Οδησσό, έστειλαν 13 τόνους φρούτων. Οι οκτώ έφτασαν στην περιοχή της Αζοφικής, και έτσι μας τους έφεραν στην ομοσπονδία. Είναι ακόμη τρομακτικό να θυμόμαστε τι έχουμε βιώσει εδώ... – Η Βικτώρια χαμόγελα, και βρίσκει στο τηλέφωνό της φωτογραφίες στις οποίες φαίνεται ότι όλος ο χώρος είναι φορτωμένος με σακούλες.
- Μας βοήθησαν να τα μεταφέρουμε, αλλά με τη συσκευασία ασχοληθήκαμε μόνοι μας. Όλος ο πρώτος όροφος ήταν γεμάτος, εμείς από το πρωί μέχρι αργά το βράδυ δουλεύαμε και τα συσκευάσαμε όλα σε σακούλες. Τότε καλέσαμε στα γνωστά μας παιδιά από το «Δεξιό Τομέα» της Μαριούπολης - βοήθησαν και αυτοί λίγο με όλα αυτά.
Σύμφωνα με τη Βικτώρια, σημαντική οικονομική και ανθρωπιστική βοήθεια λαμβάνεται από το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας.
Κατά την περίοδο του πολέμου, λάβαμε περισσότερα από 100.000 ευρώ, εκ των οποίων 60.000 για το Ελληνικό ιατρικό κέντρο, στο οποίο οργανώνονται οι κινητές ομάδες που ταξιδεύουν στα χωριά και παρέχουν δωρεάν βοήθεια. Επίσης, πέρυσι, το Υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας παρέδωσε έναν τόνο ιατρικών προμηθειών.
Ρόδος. Δήμος. Πατριώτες.
Η Νίνα Ιγνατένκο εργαζόταν για περίπου 40 χρόνια σε ένα από τα ληξιαρχεία γάμου της Μαριούπολης. Μετά τη συνταξιοδότηση, βρήκε μια δουλειά στη βιβλιοθήκη της Ομοσπονδίας των Ελλήνων, στην οποία και συναντηθήκαμε. Η Νίνα είναι ένα από τα 192 άτομα τα οποία χάρη στα προγράμματα αποκατάστασης του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας, επισκέφθηκε το νησί της Ρόδου. Το πρόγραμμα έχει σχεδιαστεί για τους Έλληνες της Αζοφικής και του Ντομπάς και διήρκεσε 20 ημέρες.
- Στη Ρόδο φτάσαμε στις 24 Αυγούστου, την Ημέρα της Ανεξαρτησίας (της Ουκρανίας). Το βράδυ, είχαμε συνάντηση με το δήμαρχο και άλλους ηγέτες της Ρόδου. Λοιπόν, αυτοί όμως, όπως οι πραγματικοί Έλληνες που δεν έρχονται ποτέ στην ώρα τους, άργησαν για μία-μιάμιση ώρα. Είχα μαζί μου μια σημαία της Ουκρανίας, και μαζί με άλλες δύο φίλες μου, την απλώσαμε εκεί. Ω-ω-ωχ, με πόσο μίσος μας παρακολούθησαν οι υπόλοιποι Έλληνες που ήρθαν μαζί μας. Γιατί; Θέλω να σας πω, ότι από αυτούς που ήρθαν, μόνο το 20% υποστηρίζουν την Ουκρανία, όλοι οι υπόλοιποι είναι με την πλευρά της Ρωσίας. Μπορείτε να το φανταστείτε αυτό; Τους λέγαμε: Αν θα ήσασταν στη «Λαϊκή Δημοκρατία του Ντονέτσκ», σιγά μην φτάνατε μακριά, ποιος θα σας πήγαινε στη Ρόδο, και γενικά ποιος θα μίλαγε μαζί σας;
Κάποτε, πριν από τη συνταξιοδότηση, η Νίνα σκεφτόταν να έρθει μόνιμα στην Ελλάδα και μάζευε τα απαραίτητα έγγραφα. Όμως παρέμεινε στη Μαριούπολη.
- Αφού ήδη ζω εδώ ανάμεσα σε Έλληνες, δεν υπάρχει καμία ενόχληση. Μόνο στην Ουκρανία να ήταν όλα καλά... Λυπάμαι αυτά τα νεαρά παιδιά - άκουσα και πάλι χθες ότι δύο έχασαν τη ζωή τους. Φοβάμαι, πολύ φοβόμαστε ότι η Ρωσία θα φτάσει ως εδώ στη Μαριούπολη. Δεν φαντάζομαι τον εαυτό μου ότι ζω στη Ρωσία, και δεν θέλω να το φανταστώ.
Η Νίνα αρχίζει να λέει για την οικογένειά της, τη μητέρα-Ελληνίδα και τον πατέρα-Ουκρανό, από το Χάρκοβο. Η οικογένειά της επέζησε από την καταπίεση του σοβιετικού συστήματος.
- Τον παππού μου τον έχουν εκτελέσει, ενώ ο θείος μου για 25 χρόνια βρισκόταν σε στρατόπεδα επειδή ήταν ενάντια στην κυβέρνηση. Το λέω σε όλους: Μόνο όταν η Ουκρανία έγινε ανεξάρτητο κράτος, εμείς μπορέσαμε να πούμε ανοιχτά: «Είμαστε Έλληνες». Όλα αυτά τα βιβλία - η Νίνα ανοίγει τα χέρια της σαν να θέλει να αγκαλιάσει όλα τα ράφια με τα βιβλία. Έχουν εντυπωθεί στην ελεύθερη Ουκρανία, και όχι στη Σοβιετική Ένωση.
Βοηθώντας να σκέφτεσαι. Βοηθώντας να βλέπεις.
Με τον Ευγέν Τσάκο και τον πατέρα Ροστισλάβ συναντηθήκαμε στο υπόγειο μιας καφετέριας της Μαριούπολης. Ο Ευγέν έχει ελληνική ιθαγένεια, ο Ροστισλάβ είναι ο ιερέας της Ελληνικής Καθολικής Εκκλησίας. Μαζί, αυτοί οι δύο, είναι οι εθελοντές και αντιπρόσωποι του Φιλανθρωπικού Ταμείου «Caritas Μαριούπολης».
- Σαρτανά, Τσερμαλίκ, Γκρανίτνε, Σταρογκνάτιβκα - Εδώ, κατά μήκος της πρώτης γραμμής ζουν και Έλληνες. Αλλά εμείς δεν ξεχωρίζουμε, αν είναι οι Έλληνες ή όχι και συνεργαζόμαστε με αμάχους κατοίκους της Ουδέτερης ζώνης. Αν το Σαρτάνα είναι αεριοποιημένο, στο Τσερμαλίκ, στο Γκρανίτνε και πιο πέρα δεν υπήρχε αέριο και πριν τον πόλεμο. Τώρα το χειμώνα η θέρμανση είναι ένα μεγάλο θέμα. Οι άνθρωποι δεν έχουν χρήματα για να αγοράσουν καύσιμα, δεν υπάρχει ο άνθρακας - παρέμεινε στα κατεχόμενα εδάφη, και το ξύλο δεν το βρίσκεις, επειδή τώρα δεν μπορείς έτσι απλά να πας και να κόψεις – εκεί ή έχουν ναρκοθετήσει ή δεν επιτρέπουν να πλησιάσεις. - Η σερβιτόρα φέρνει το τσάι και ο Ευγέν αφαιρείται - Αυτό το μέρος είναι κακό, παλιά εδώ υπήρχαν τα κελάρια του NKVD. Αρχικά, τη δεκαετία του ’20, εδώ ήταν η κατασκήνωση, και μετά, τη δεκαετία του 30, βασάνιζαν ανθρώπους.
Στην συζήτηση μπαίνει ο ιερές Ροστισλάβ:
- Στην Ουδέτερη ζώνη οι άνθρωποι πραγματικά είναι ξεχασμένοι. Η ιατρική παρουσία είναι σχεδόν απούσα. Οι στρατιώτες βοηθούν, αλλά και οι ίδιοι στρατιώτες χρειάζονται βοήθεια. Η συμπεριφορά προς τους ανθρώπους στη χώρα δεν έχει αλλάξει. Περάστε όλη την Ουδέτερη ζώνη, θα βρείτε ενδιαφέροντα για εσάς πράγματα, οι άνθρωποι είναι εγκαταλελειμμένοι, μόνοι τους με τη θλίψη τους. Το κράτος δεν κάνει τίποτα διαφωτιστικό στη Μαριούπολη ιδιαίτερα και στην περιφέρεια του Ντονέτσκ γενικότερα. Και αυτά τα καθήκοντα αναγκαστικά τα παίρνουν επάνω τους οι εθελοντές. Έτσι, η τοπική κυβέρνηση αποδέχεται τέτοιες πρωτοβουλίες ευνοϊκά, όμως το κάνει απρόθυμα. Και οι άνθρωποι χρειάζονται βοήθεια για να σκέφτονται και να βλέπουν.
Μάρτυρας.
Η ημερομηνία της 15ης Δεκεμβρίου τιμάτε από τους Έλληνες σε όλο τον κόσμο ως Ημέρα Μνήμης της «Ελληνικής επιχείρησης». Οι Σοβιετικοί Έλληνες υπέστησαν μαζικές καταπιέσεις το 1937-38. Μόνο στην περιφέρεια του Ντονέτσκ, η οποία ήταν ένα μέρος των συμπαγών κατοικιών των Ελλήνων, εκτιμάται ότι υπήρξαν περίπου έξι χιλιάδες θύματα.
- Ο πατέρας μου ήταν κατασταλτικός. Είμαι 93 χρονών - έχω δει και αποκουλακοποίηση, και κολεκτιβοποίηση. Πολλούς τους εκτελούσαν εδώ, άλλους τους έστελναν στο Καζακστάν και από εκεί, ακόμα πιο ανατολικά. Βασικά οι δικοί μας δεν γύριζαν ποτέ πίσω, οι Τάταροι της Κριμαίας γύριζαν, ενώ οι δικοί μας όχι. – Ο Ιβάν Παπούς βγάζει από το συρτάρι ένα βιβλίο το οποίο έγραψε ο ίδιος, αφιερωμένο στην ιστορία της επανεγκατάστασης των Ελλήνων. - Γεννήθηκα εδώ στο Σαρτανά. Είμαι πραγματικός Έλληνας.
Ο πραγματικός Έλληνας Ιβάν Παπούς είναι επίτιμος πολίτης του χωριού Σαρτανά, το οποίο βρίσκεται δέκα χιλιόμετρα από τη Μαριούπολη. Ο Παπούς με υπερηφάνεια διηγείται, πως το 1987 ίδρυσε το Μουσείο Ιστορίας και Εθνογραφίας των Ελλήνων της Αζοφικής και το πως συλλέγονταν τα εκθέματα σε κοντινά χωριά.
- Τα κουβάλησα όλα αυτά με καρότσι. Λοιπόν, η έκθεση ήταν σε περίπου έξι μήνες έτοιμη, και στη συνέχεια σταδιακά προσέθετα, ότι έβρισκα. Θα έχουμε επέτειο το φθινόπωρο - συμπληρώνονται 30 χρόνια του μουσείου.
Περπατήσαμε αργά μεταξύ των διαφόρων τμημάτων του μουσείου, από τον καναπέ έως το πηγάδι, μετά, από τον αργαλειό έως την κουζίνα.
- Όταν πηγαίναμε στο σχολείο, ήμασταν σαν ξένοι, δεν ξέραμε ούτε τα ουκρανικά, ούτε τα ρωσικά, αλλά εντάξει, τα αφομοιώσαμε. Οι γονείς μου αγαπούσαν τα ουκρανικά τραγούδια, θυμάμαι κιόλας ότι τα τραγουδούσαν. Ω, και σε αυτό το λίκνο μεγάλωνε η ανιψιά μου. Αυτή δεν υπάρχει πια, ενώ εγώ ακόμα υπάρχω.
Από το μουσείο βγαίνουμε στο δρόμο, οι λίγοι πεζοί επιβραδύνουν το βήμα για να μας χαιρετίσουν. Σταματάμε στην πύλη. Ο Ιβάν Παπούς σφυρίζει και φωνάζει «Νικαλά-α-αϊ». Για τα επόμενα λίγα λεπτά, ως απάντηση ακούγεται μόνο το γάβγισμα από τη γωνία της αυλής. Στη συνέχεια βγαίνει ένας παππούς με σκονισμένο μπουφάν.
- Αυτός είναι ο Νικαλάϊ Μιχάλιτς, ο δικός μας μισοέλληνας-μισοουκρανός, όλη τη ζωή του την έζησε μαζί μας, τον έχουμε διαπαιδαγωγήσει - μας συστήνει ο πραγματικός Έλληνας Ιβάν.
Ο Νικαλάϊ Μιχάλιτς μιλάει απρόθυμα για τον πόλεμο:
- Αν δεν πυροβολούσαν τουλάχιστον, κατά τα άλλα όλα είναι καλά, έχουμε συνηθίσει πια. Τρεις φορές μας πυροβολούσαν, στο νεκροταφείο και εκεί κάτω μας είχαν πετάξει. Και εκεί, πιο πέρα στο Ταλακόβκα, Σιρόκινο, Βοντιανέ, εκεί είναι τρομακτικά, εκεί χτυπάνε. Αλλά εκεί δεν υπάρχει τίποτα πια, τι στο καλό πυροβολούν εκεί; Τη νύφη μου τη σκοτώσανε εκεί, στο Σιρόκινο. Αλλά γιατί στεκόμαστε εδώ, μπείτε μέσα στο σπίτι...
Όταν βγαίνουμε από τον Μιχάλιτς και πηγαίνουμε στη στάση του λεωφορείου, ο 93χρονος επίτιμος Έλληνας περπατάει, στηριζόμενος σε ένα ραβδί, και παραπονιέται για τους νέους.
- Είναι λίγο άδεια η ζωή μου, κανένας από τους δικούς μου δεν υπάρχει πια. Είναι μόνο 50-60 ετών, και πεθαίνουν.
Μετάφραση: Ιωάννα Τελιανίδη
Πηγή: hromadske.ua
